W magazynie Purpose po raz pierwszy chcemy przybliżyć Wam zagadnienia związane z prawem autorskim. Każdy kto tworzy powinien znać swoje prawa, a przede wszystkim prawa które chronią to co robi. Dlatego też poprosiliśmy Panią Annę Jarosińską-Kołakowską Radcę Prawnego o udzielenie kilku najważniejszych odpowiedzi.

Na czym polega prawo autorskie i do czego jest stosowane?
 
Wszystkie objawy materialne twórczości człowieka podlegają ochronie prawnej. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w szczególności chroni utwory o charakterze literackim, naukowym i artystycznym, utwory audiowizualne, programy komputerowe  a ponadto artystyczne wykonania.
 
Ustawa chroni jednak tylko dzieła będące utworami co oznacza, że muszą one mieć charakter indywidualny to jest oryginalny, nowy i twórczy oraz muszą być ustalone w jakiejkolwiek postaci.Nie ma przy tym znaczenia czy utwór ma wartość artstyczną ani jakie jest jego przeznaczenie. Twórcy przysługuje ochrona przewidziana w  ustawie, niezależnie od tego czy spełnione zostały jakiekolwiek formalności aby utwór zabezpieczyć przed naruszeniem praw, istotne jest natomiast jego „ustalenie“ tj. stworzenie  możliwości zapoznania się z utworem chociażby jednemu odbiorcy poza autorem.
 
Co ciekawe dla fotografa, utwór nie musi być wynikiem świadomej działalności jego autora. Utwór w rozumieniu prawa autorskiego można wykonać nawet nieświadomie jako np pamiątkę rodzinną. Ochrona dzieł o charakterze twórczym, przewidziana w omawianej ustawie polega na  ochronie autorskich praw osobistych i majątkowych. Prawa osobiste to np. prawo do autorstwa utworu, jego oznaczania własnym nazwiskiem, nienaruszania  treści i formy oraz jego rzetelnego wykorzystania, prawo decydowania o udostępnieniu utworu publiczności oraz nadzoru nad jego wykorzystaniem. Treścią natomiast autorskich praw majątkowych jest prawo wykorzystania utworu  i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za wykorzystanie utworu.  
 
Musimy jednak pamiętać, że ustawa przewiduje w niektórych przypadkach ze wzgledu na interes społeczny, możliwość korzystania z utworu bez zgody autora i nieodpłatnie.  Można zatem w ten sposób korzystać z utworu wyłącznie dla użytku osobistego oraz dla zaspokojenia społecznych potrzeb informacyjnych, oświatowych, naukowych i kulturalnych.  Bezwzględnie konieczne jest przy tym  respektowanie autorskich praw osobistych twórcy.
 
Autorskie prawa majątkowe są zbywalne tzn. można je sprzedać albo udzielić licencji na wykorzystanie. Należy przy tym pamiętać, że przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia majątkowych praw autorskich na inną osobę.   Prawa te są ponadto ograniczone w czasie. Gasną z mocy prawa po upływie lat 70 od śmierci twórcy.


Anna Jarosińska-Kołakowska, Radca Prawny

W jaki sposób nasze prace (fotografie), które wysyłamy potencjalnym klientom, są chronione prawem autorskim?
 
Ustawa przewiduje dla ochrony autorskich praw majątkowych od osoby, która te prawa naruszyła,  możliwość żądania zaniechania  naruszenia oraz żądania wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a gdy naruszenie jest zawinione – w potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia oraz naprawienia szkody. Uprawniony może także żądać od osoby, która dokonala naruszenia zawinionego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, uiszczenia odpowiedniej  sumy pieniężnej na Fundusz Promocji Twórczości.
 
Autorskie prawa osobiste są chronione w ten sposób, że twórca może żądać,  aby osoba której działanie prawom tym zagraża, zaniechała dalszych takich działań. Jeżeli naruszenie zostało już dokonane, wówczas twórca może żądać usunięcia  skutków  tego naruszenia np. poprzez publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było świadome, wówczas twórca może domagać się odpowiedniej kwoty zadośćuczynienia  albo wpłacenia odpowiedniej kwoty na wskazany przez siebie cel społeczny. Za przywłaszczenie cudzego utworu, jego bezprawne rozpowszechnienie, naruszenie zabezpieczeń stosowanych dla ochrony sposobu wykorzystania prawa i inne czyny będące przestępstwem, ustawa przewiduje odpowiedzialność karną dla sprawcy.  
 
Jak już wspomniałam ustawa o prawie autorskim przewiduje ochronę utworów fotograficznych już od momentu ich ustalenia, bez konieczności żadnych dalszych zabezpieczeń. Uważam jednak, że ochrona praw twórcy będzie skuteczniejsza, jeżeli podejmie on wcześniej odpowiednie środki, aby je zabezpieczyć przed naruszeniem.

W jaki sposób możemy się chronić przed wykorzystaniem naszych prac bez naszej wiedzy?


Oglądając stare fotografie wielokrotnie spotykamy się na ich odbitkach z adnotacją „wszelkie prawa zastrzeżone“ lub „copyright by….“. Pod rządami bowiem poprzedniego prawa autorskiego z 1952 r w odniesieniu do fotografii wymagane było zastrzeżenie praw autorskich. Obecnie zrezygnowano z tego warunku i jak już wspomniałam, nie jest potrzebne spełnienie  żadnych formalności aby utwór, o ile spełnia on wymagania prawa autorskiego był chroniony.Oznacza to, że nie rejestruje się fotografii w żadnym urzędzie, nie deponuje egzemplarzy. 

 
Jednak dla  większego zabezpieczenia własnych praw przysługujacych do utworu, byłoby wskazane oznaczyć odpowiednio fotografie np. poprzez podpis nie budzący wątpliwości, tytuł, datę, itp. a także zawrzeć odpowiednią umowę przewidującą honorarium za wykorzystanie. Jeżeli wysyłamy fotografię nie zamówioną, zastrzeżmy, że jej wykorzystanie w druku będzie wymagało zawarcia umowy i ustalenia wynagrodzenia. Tradycyjnie ustala się odrębnie wynagrodzenie za wykonanie zdjęcia, a odrębnie za prawo do reprodukcji.

Jeżeli natomiast stwierdzimy, że fotografie wykorzystane  zostały bez naszej wiedzy i woli, wówczas mamy prawo wykorzystać środki prawne przewidziane dla ochrony naszych praw tj. skierować pozew do sądu, a wprzypadku popełnienia przedstępstwa – złożyć doniesienie do organów ścigania.
 
Proszę jednak jednocześnie pamiętać, że rownież fotograf może być sprawcą naruszenia prawa. Chroniony prawem jest np. wizerunek osoby fotografowanej. Rozpowszechnianie takiego wizerunku wymaga zgody osoby na niej przedstawionej, nawet jeżeli nie otrzymała wynagrodzenia za pozowanie.
 
Wielu fotografów publikuje swoje zdjęcia w internecie, jak chronić je przed kradzieżą i bezprawnym wykorzystaniem ich. Jak można dochodzić swoich praw jak już dojdzie do takiej sytuacji?
 
Problem tu poruszony jest  skomplikowany i trudno podać jedną uniwersalną receptę. Przede wszystkim należy podkreślić, że wszystkie informacje dotyczące ochrony praw autorskich i przysługujących z tego tytułu uprawnień, a także sposobu zapobiegania naruszeniom, odnoszą się w pełni do tzw. naruszeń internetowych.  Problem powstaje natomiast  wówczas, gdy np. naruszenie powstaje poprzez kompilację zdjęć różnych autorów. Jeżeli został użyty mało istotny  fragment naszego zdjęcia, to może nie dojść do naruszenia prawa, natomiast w innym przypadku, jego użycie będzie wymagało naszej zgody. Są to sprawy tak indywidualne, że wymagają oceny w każdym odrębnym przypadku.
 
Ogólnie więc mówiąc, jeżeli twórca zdecydował się na udostępnienie utworu w internecie, nie może już decydować o każdym dostępie do dzieła, natomiast do naruszenia prawa autorskiego dojdzie w przypadku jego użycia (bezprawnego wykorzystania) na którymś z pól eksploatacji lub też w przypadku usunięcia technicznych zabezpieczeń przed bezprawnym korzystaniem z utworu. Zabezpieczenia takie coraz częściej są stosowane przez twórców w celu wymuszenia na odbiorcach eksploatacji dzieła zgodnie z prawem. Zatem, aby zabezpieczenie takie było skuteczne, prawo autorskie przewidziało odpowiedzialność karną za jego złamianie.
 
Aby móc skutecznie dochodzić przysługujących nam uprawnień, pamiętajmy, że to twórcę obciąża zebranie wszystkich dowodów tego naruszenia oraz określenie wysokości poniesionej szkody.
 
Dziękuję za rozmowę.