Przemysły kultury to obszar gospodarki oparty na kreatywności zasobów ludzkich. Przyjmując takie założenie, powinniśmy zdać sobie sprawę z europejskich uwarunkowań, jakim podlegają ludzie kultury chcący świadczyć usługi na jednolitym rynku wspólnoty. W tym miesiącu poruszymy temat ważny z punktu widzenia wszystkich pracowników, również tych którzy swoje miejsce pracy chcą odnaleźć w kulturze bądź przemysłach kultury oraz swobodnie poruszać się po europejskim rynku pracy w poszukiwaniu klientów oraz zleceń.

Wywiad przeprowadzony z Panem Krzysztofem W. Kucharskim powstał w kontekście realizowanego przez Biuro Rozwoju Przedsiębiorczości i Miejsc Pracy Urzędu Miasta Łodzi w ramach projektu System Doradztwa i Szkoleń, szkolenia „Świadczenie usług w Unii Europejskiej”. Wywiad ten może być więc naturalnym drogowskazem dla wszystkich mobilnych ludzi kultury po najważniejszych informacjach dotyczących aktywności zawodowej na terenie Unii Europejskiej.

W Unii Europejskiej obowiązuje swoboda świadczenia usług ujęta w trzech zakresach (przedmiotowym, podmiotowym i funkcjonalnym). Co dokładnie oznaczają te pojęcia?

Zakres przedmiotowy
W myśl postanowień Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską pojęcie usługi obejmuje wszelkie formy działalności gospodarczej, które nie zostały objęte przepisami Traktatu w zakresie dotyczącym innych swobód (a zatem w zakresie swobody przepływu towarów, swobody przepływu kapitału oraz swobody przepływu osób). Należy zatem zauważyć, iż Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską definiuje usługi jako „świadczenia wykonywane z reguły płatnie, jeśli nie są one regulowane przez postanowienia dotyczące swobodnego przepływu towarów, kapitału i osób”. Zgodnie z art. 50 Traktatu, usługi stanowią w szczególności świadczenia wykonywane w ramach działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów. Traktat reguluje odrębnie zagadnienia związane ze świadczeniem usług w dziedzinie transportu oraz usługi bankowe i ubezpieczeniowe, które objęte zostały przepisami poświęconymi swobodzie przepływu kapitału. Z zapisów traktatowych wynika, że usługa to świadczenie z reguły płatne, które dokonywane jest transgranicznie i ma charakter czasowy.

Zakres podmiotowy
Jako zasadę należy przyjąć, iż swoboda świadczenia usług i prowadzenia działalności gospodarczej dotyczy pracodawców oraz pracowników samodzielnych w odróżnieniu od pracowników niesamodzielnych, których w  decydującej mierze dotyczy swoboda przepływu osób. Dla odróżnienia pracowników niesamodzielnych od pracowników samodzielnych oraz pracodawców konieczne jest podanie kilku charakterystycznych cech, które stanowią wyróżniki każdej z tych grup.
Pracowników niesamodzielnych charakteryzują następujące cechy:
* związanie z zakładem pracy
* praca na rzecz pracodawcy, na ryzyko pracodawcy oraz według wskazówek pracodawcy co do miejsca, czasu i sposobu świadczenia pracy
* otrzymywanie za swoją pracę wynagrodzenia lub świadczenia w naturze (przy czym pracodawca potrąca z wynagrodzenia pracownika niesamodzielnego część tego wynagrodzenia tytułem zaliczek na poczet podatku dochodowego i ubezpieczeń społecznych, a także w niektórych przypadkach zdrowotnych oraz odprowadza te kwoty jako płatnik na rzecz państwa lub odpowiednich instytucji)

Odmiennie przedstawiają się cechy charakterystyczne dla pracownika samodzielnego oraz pracodawcy (osoby prowadzącej samodzielną działalność gospodarczą), a zatem osób, które w pełnym zakresie są adresatami i zarazem beneficjantami swobody świadczenia usług i prowadzenia działalności gospodarczej. Osobę prowadzącą samodzielną działalność gospodarczą definiuje się przez następujące cechy wyróżniające:
* prowadzenie rzemieślniczej, przemysłowej lub pozostałej działalności gospodarczej (w tym również działalności artystycznej oraz działalności wykonywanej w ramach wolnego zawodu)
* prowadzenie tej działalności na własny rachunek i na własne ryzyko (bez względu na to czy mamy do czynienia z osobą fizyczną czy też z osobą prawną)
* działalność gospodarcza prowadzi do osiągania przez taką osobę dochodów

Zakres funkcjonalny
Swobodę świadczenia usług i prowadzenia działalności gospodarczej można również definiować poprzez określenie mechanizmów gospodarczych, do których znajduje ona zastosowanie. Należy zatem zdefiniować pojęcie przepływu usług, do którego zastosowanie znajduje omawiana swoboda. Wśród wielu czynności, które mogą być objęte swobodą świadczenia usług i prowadzenia działalności gospodarczej, należy wskazać trzy najbardziej typowe sytuacje, które obejmują zakres zastosowania swobody przepływu usług i prowadzenia działalności gospodarczej:
* usługodawca udaje się z państwa członkowskiego, którego jest obywatelem lub na terytorium którego ma macierzystą siedzibę, do innego państwa członkowskiego, w celu wykonania w tym państwie usługi- czynna swoboda świadczenia usług
* odbiorca usługi (zamawiający usługę) udaje się z państwa członkowskiego, którego jest obywatelem lub na terytorium którego ma macierzystą siedzibę, do innego państwa członkowskiego w celu odebrania zamówionej usługi-bierna swoboda świadczenia usługi żadna ze stron usługi (ani wykonawca, ani odbiorca usługi) nie opuszcza terytorium państwa członkowskiego, którego jest obywatelem lub na terytorium którego ma macierzystą siedzibę, a jedynie usługa przekracza granice co najmniej dwóch państw członkowskich- usługa korespondencyjna
Omawiając formy przepływu usług przez granice państw członkowskich, należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną niezwykle istotną kwestię z punktu widzenia swobody świadczenia usług, a
mianowicie na drogi, jakimi usługi docierają z jednego państwa na rynek drugiego. W tym zakresie wyróżnić można trzy podstawowe drogi przepływu usług:
* bezpośrednio z jednego państwa członkowskiego do innego, w formie niematerialnej (możliwość przesyłu usług za pośrednictwem środków komunikowania się na odległość, np. poczty elektronicznej, telefonu)
* w formie zmaterializowanej, którą to formę usługa uzyskuje poprzez połączenie jej z określonymi dobrami materialnymi, z którymi jest przesyłana
* poprzez udanie się usługodawcy z macierzystego państwa członkowskiego do drugiego państwa członkowskiego w celu wykonania usługi bezpośrednio na miejscu.

Praktyczne informacje o świadczeniu usług w UE znaleźć można w opracowanym przez kilka ośrodków EIC przewodniku –  www.euroinfo.gda.pl (zakładka Prawo europejskie/Nasz przewodnik - do pobrania w formacie pdf) http://www.euroinfo.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=32&Itemid=33

Proszę przybliżyć temat uznawania kwalifikacji zawodowych w krajach UE. Czy dotyczy to również zawodów z sektora kultury? Jaki dokument zawiera takie informacje? Gdzie można się o tym dowiedzieć?

Listę zawodów regulowanych i listę punktów kontaktowych w państwach członkowskich można znaleźć na stronie: https://webgate.cec.eu.int/regprof/index.cfmW Polsce jest to Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej (www.buwiwm.edu.pl, tel. 022 826 74 34) Informacje nt. kwalifikacji zawodowych zawiera również ww. Przewodnik Dokumentami prawnymi są Dyrektywy: 89/48/EEC, 92/51/EEC i 1999/42/EC.

Czy artyści i ludzie kultury mogą swobodnie podróżować i podejmować pracę w Europie? Czy lepiej poszukiwać pracy etatowej, czy może działać na zasadzie samozatrudnienia (ta forma w świecie kultury jest w Polsce bardzo popularna).

Tak. Swoboda przemieszczania dotyczy również artystów. Informacje o świadczeniu usług na rynku wewnętrznym UE:
http://www.euroinfo.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=32&Itemid=33

Czy artyści i ludzie kultury podlegają takim samym uwarunkowaniom związanym z podatkiem VAT, podatkiem dochodowym? Na co należy zwrócić uwagę pracując w Polsce, a na co pracując za granicą?

Kwestie podatkowe wyjaśnione są również na stronie ogólnopolskiej  www.euroinfo.org.pl w Dziale Rynek wewnętrzny/Świadczenie usług (link powyżej). Wybór miejsca pracy jest sprawą indywidualnych preferencji a porada w tej kwestii jest sprawą bardzo złożoną i nie leży w naszej kompetencji.