Zielona zmiana w branży filmowej

Przeczytałam, że „jeden europejski film fabularny generuje średnio 192 tony CO₂, do neutralizacji którego potrzeba 1 km² lasu. Oddziaływanie dużych międzynarodowych koprodukcji na środowisko może być jeszcze większe – do kilku tysięcy ton CO₂”. Brzmi groźnie.

Globalny klimat zmienia się, głównie w wyniku znacznej emisji gazów cieplarnianych spowodowanych działalnością człowieka. Średnia emisja wspomnianego CO₂ na mieszkańca Polski to ponad 10 ton rocznie, Europejczyka – 7-9 ton rocznie. Należy mieć świadomość, że nasza aktywność prowadzi także do powstawania toksycznych odpadów, ścieków, hałasu, emisji pyłów do atmosfery, zmniejszenia ilości gatunków i zasobów naturalnych. Mamy zatem swój jednostkowy wpływ na środowisko. Tym bardziej tak złożony proces, jakim jest produkcja filmowa czy telewizyjna, angażująca dużą grupę ludzi. W przeciwieństwie do wielu innych branż w Europie emisje CO₂ z sektora audiowizualnego stale rosną z powodu rosnącej liczby produkowanych filmów, seriali, reklam czy programów telewizyjnych, ale także wzmożonego korzystania z mediów przez użytkowników, w szczególności za pośrednictwem platform streamingowych. Będąc świadomym i społecznie odpowiedzialnym, należy zastanowić się, co możemy zrobić jako branża, aby produkować filmy czy seriale w sposób zrównoważony, godząc interesy ekonomiczne z troską o środowisko.

Zielony przewodnik dla branży audiowizualnej [link do pobrania pod wywiadem] to zbiór praktycznych wskazówek i rekomendacji, które mają pomóc przedstawicielom branży filmowej i telewizyjnej w zaplanowaniu, a następnie wdrożeniu rozwiązań neutralizujących oddziaływanie produkcji na środowisko. Jakie główne zmiany powinny zajść w planowaniu produkcji filmowych (w tym reklamowych)? Czy można wprowadzić je od razu, bez większych nakładów czy planowań?

Jest szereg działań, które możemy wprowadzić od razu bez ponoszenia większych kosztów. Stosunkowo łatwe do wprowadzenia są takie rozwiązania jak np. rezygnacja z podróży, zwłaszcza samolotem na rzecz spotkań prowadzonych on-line, przesyłanie dokumentów elektronicznie zamiast ich drukowania, ustawienie zbiorczych koszy do segregacji na korytarzach zamiast w pokojach, używanie produktów z drugiego obiegu, wypożyczanie zamiast kupowania, wyłączanie urządzeń elektronicznych, jeżeli nie są używane, ograniczanie używania klimatyzacji, stosowanie wielorazowych baterii, edukacja członków ekipy. Można także pomyśleć o piciu wody z kranu lub z dużego, zbiorczego pojemnika, cateringu opartym na lokalnych produktach, wykorzystującym naczynia wielokrotnego użytku czy o ograniczeniu produktów odzwierzęcych na korzyść roślinnych. Każda produkcja jest jednak inna, dlatego inny będzie zakres i rodzaj działań, jakie należy podjąć, aby jak najskuteczniej neutralizować jej wpływ na środowisko. Najważniejsze jest planowanie działań z wyprzedzeniem, danie sobie czasu na poszukiwanie rozwiązań i podwykonawców, ale także monitorowanie wdrażanych rozwiązań i wyciąganie wniosków na przyszłość.

Przewodnik to szczegółowo opracowany plan działania. Powiedziałabym, że bardzo szczegółowy. Czy faktycznie będzie wykorzystywany przez ekipy filmowe? Czy macie już informacje zwrotne z branży? Dla kogo konkretnie jest przygotowany? Jaki mieliście cel przy jego opracowywaniu?

Celem opracowania przewodnika było budowanie świadomości branży związanej z oddziaływaniem produkcji audiowizualnej na środowisko, w tym pokazanie, które z obszarów produkcji najbardziej oddziałują na środowisko, ale także przedstawienie skutecznych rozwiązań, które są możliwe do wdrożenia. Zależało nam na przedstawieniu dobrych praktyk stosowanych zarówno na polskich planach filmowych, jak i w różnych krajach europejskich. Elementem przewodnika jest także praktyczne narzędzie – check listy pozwalające na sprawdzenie, czy wszystkie rekomendowane działania, opisane w poszczególnych obszarach, zostały zaplanowane, a następnie wdrożone.

Przewodnik jest jedynym w Polsce źródłem informacji o proekologicznych rozwiązaniach, które mogą być wprowadzone na różnych etapach produkcji – od developmentu, przez produkcję, po dystrybucję. Przygotowaliśmy go zarówno dla producentów, kierowników poszczególnych pionów, obsady, członków ekipy filmowej, jak i dla instytucji branżowych oraz dostawców usług.

Materiał został dobrze przyjęty i jest traktowany jako podstawowe źródło wiedzy. Przewodnik stał się także narzędziem dla Łódzkiego Funduszu Filmowego. Stanowi on wytyczne dla producentów starających się o dofinansowanie z funduszu. Uzupełnieniem do przewodnika, oprócz wspomnianych check list, jest wzór ankiety i raportu ewaluacyjnego, który niebawem powinien zostać opublikowany.

Oddziaływanie na środowisko w branży filmowej i audiowizualnej to przede wszystkim: zużycie papieru, emisja CO₂, zużycie energii, transport, zużycie wody, produkcja odpadów – które z nich są najintensywniej eksploatowane na etapie produkcji? Jakimi działaniami można to zmienić?

Do obszarów, które najmocniej oddziałują na środowisko wg raportu Screen New Deal, opracowanego przez brytyjską organizację Albert, należą:

• transport, który ma największy wpływ na emisję CO₂ (w 70% lądowy, a w 30% powietrzny); stanowi on 50% całkowitej emisji CO₂ w produkcji filmowej,
• zużycie energii (prądu oraz gazu), które stanowi 34% całkowitej emisji CO₂, z czego 30% to działalność produkcyjna, 4% – tymczasowe zakwaterowanie w hotelach, apartamentach.
• używanie agregatów prądotwórczych stanowiące 15% całkowitej emisji CO₂.
• niepotrzebne marnotrawstwo materiałów dotyczące każdej produkcji bez względu na jej wielkość oraz każdego z pionów i miejsc – od hal zdjęciowych po scenografię i rekwizyty.

Zasada 6R (Refuse, Reduce, Reuse, Repair, Recycle, Rot) – polega na szczegółowym planowaniu. Czy branża filmowa jest na to gotowa? Wygląda na to, że dużo może się zmienić w sytuacji współpracy między ekipami filmowymi, aby faktycznie kluczowy stał się cyrkularny obieg dóbr. Czy są na to gotowe?

Gospodarka obiegu zamkniętego (circular economy) jest koncepcją gospodarczą, w której produkty, materiały oraz surowce powinny pozostawać w gospodarce tak długo, jak jest to możliwe, a wytwarzanie odpadów powinno być jak najbardziej zminimalizowane. A jeśli zachodzi potrzeba utylizacji, to należy pamiętać o właściwej segregacji. Zasada 6R jest adaptowalna dla każdego obszaru produkcji. Branża filmowa powoli zaczyna dostosowywać się do tych warunków, zwłaszcza w takich krajach jak Francja, Wielka Brytania czy Niemcy. Powstają wypożyczalnie kostiumów historycznych, rekwizytów, scenografii, ale także firmy zajmujące się budową scenografii czy dekoracji z odzyskanych materiałów. W Polsce pojawiają się także pierwsze jaskółki zmiany, jak np. korzystanie z wypożyczalni kostiumów czy second handów, „wypożyczanie” rekwizytów ze złomowiska, zachęcanie członków ekipy do przynoszenia własnych naczyń, zakup butelek wielorazowego użytku czy przekazywanie niewykorzystanego jedzenia do organizacji non-profit albo lodówek społecznych.

Czy wprowadzenie zaleceń z tego przewodnika może się przełożyć na oszczędności finansowe produkcji, czy wręcz przeciwnie – jest kosztochłonne?

Wprowadzanie rozwiązań ekologicznych na różnych etapach produkcji (preprodukcja, produkcja, postprodukcja) i przez różnych interesariuszy (m.in. producentów, członków ekip filmowych, aktorów, dostawców, podwykonawców, aż po dystrybutorów) powinno być odbierane jako szansa na usprawnienie procesu, obniżanie kosztów, podwyższanie rentowności i podnoszenie jakości.

Lepsze planowanie, podejmowanie działań m.in. w kierunku ograniczania transportu i podróży, wypożyczania w miejsce zakupów, ograniczania zużycia materiałów, produkcji mniejszej liczby odpadów będzie pozytywnie wpływało na budżet, zmniejszając wydatki. Te oszczędności można przeznaczyć na inne działania, np. postprodukcję, co powinno przełożyć się pozytywnie na finalną wersję filmu. Wprowadzanie nowych rozwiązań opartych na nowych technologiach może jednak okazać się droższe. Na przykład wypożyczenie agregatów prądotwórczych na biopaliwa, które trzeba dostarczyć z zagranicy, wykorzystywanie certyfikowanych produktów i usług, używanie wysoko zaawansowanych materiałów do budowy scenografii czy zatrudnienie nowej osoby, jaką jest ekokoordynator. Każdy projekt jest inny i mierzy się z indywidualnymi wyzwaniami.

Proponujecie, aby przy każdej produkcji ważnym członkiem ekipy był ekokoordynator? Kto to taki? Kto nim może być?

Jak zmotywować ekipę filmową (różnych ludzi, z różnymi potrzebami i stylami życia) do ekologicznych/zrównoważonych działań?

Edukacja i rozpowszechnianie wiedzy na temat oddziaływania produkcji audiowizualnej oraz możliwych rozwiązań zwiększa gotowość do podejmowania różnorodnych prośrodowiskowych działań. Zrozumienie przez współpracowników i członków ekipy przyjętego celu będzie motywowało do zmian. Komunikacja powinna odbywać się z wyprzedzeniem, w dwóch kierunkach: wewnętrznie do członków ekipy i obsady oraz zewnętrznie do partnerów, inwestorów, dostawców, podwykonawców czy wreszcie opinii publicznej. Warto przekazując informacje członkom ekipy filmowej i podwykonawcom, pokazywać pozytywne efekty zaplanowanych rozwiązań. Warto także przekazywać bieżące informacje na wszystkich etapach produkcji. To motywuje i potwierdza słuszność poniesionego wysiłku i starań.

Czy ważne jest, żeby przy produkcji prowadzić kalkulator śladu węglowego? W jakim celu? Jak to robić?

Monitorowanie i raportowanie działań środowiskowych podjętych w toku produkcji jest istotnym procesem. Kalkulator śladu węglowego jest narzędziem pozwalającym m.in. ocenić ślad środowiskowy produkcji i zidentyfikować główne źródła emisji CO₂. Pomaga on w ocenie końcowych efektów i w odpowiedzi na pytanie, czy osiągnięto wyznaczone cele. Pomaga także przechowywać konkretne dane oraz wykorzystywać je zarówno do określania przyszłych celów środowiskowych, jak i do promocji danej produkcji oraz producenta. Kalkulatory śladu węglowego są powszechnie stosowane na całym świecie. W Polsce nie ma takiego narzędzia, ale można śmiało korzystać z rozwiązań stosowanych za granicą, które są w większości darmowe. Należy mieć jednak na względzie rozbieżności w parametryzacji oraz kwestiach kulturowych.

Czy można z tym wszystkim poradzić sobie samemu? Kto z ekipy filmowej powinien być liderem takiej zmiany i egzekwować wdrożenie zmian?

Praca przy produkcji filmu jest procesem zbiorowym. Kluczowe dla zielonej transformacji są osoby zarządzające, a więc producent odpowiadający za kwestie finansowo-formalno-organizacyjne oraz reżyser, odpowiadający za efekt artystyczny. Wspólnie z ekokonsultantem, przy wsparciu kierowników poszczególnych pionów, można odnieść środowiskowy sukces. Kompleksowe działanie jest ważne, ale zachęcam, żeby zaczynać nawet od najmniejszych kroków, bo to one zmieniają nasz sposób myślenia, otwierają na nowe, niejednokrotnie dużo lepsze rozwiązania. Edukowanie i motywowanie poprzez rozmowę, a także danie ludziom możliwości podejmowania decyzji w ich obszarach jest także bardzo istotne.

Czy ma to też przełożenie na mniejsze projekty filmowe? Jak wtedy korzystać z przewodnika?

Przewodnik jest zbiorem wiedzy, rekomendacji, dobrych praktyk i narzędzi, których zadaniem jest pomoc każdemu członkowi ekipy filmowej w rozpoczęciu procesu zmiany. Nie jest on przeznaczony tylko dla bardziej doświadczonych producentów, ale dla wszystkich. Produkcje o mniejszych budżetach szybciej i chętniej adaptują rozwiązania eko, ponieważ to przynosi określone korzyści ekonomiczne. Patrząc na tytuły filmów (Alkibiades Roberta Kwilmana i Matecznik Grzegorza Mołdy), które w zeszłym roku na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych otrzymały nagrody Klimatyczny Film, można śmiało powiedzieć, że to właśnie niskobudżetowe produkcje w najszerszym zakresie stosowały zasady zielonej produkcji.

Czy dla odbiorcy (widzów) ma znaczenie, w jaki sposób powstał film? Wydaje się, że na końcu liczy się tylko efekt finalny i to, czy film się podobał, czy nie…

Uważam, że dla świadomego widza, któremu bliskie jest działanie prośrodowiskowe, to będzie pozytywny sygnał. Dla mnie takim zaskoczeniem była informacja, że seriale, które bardzo lubię, czyli brytyjski The Crown czy duński Rząd (Borgen) zostały wyprodukowane w oparciu o zrównoważone zasady. Tym bardziej je doceniam. Do kina idziemy jednak po określone doświadczenia i emocje. To, że dany film czy serial został wyprodukowany w sposób zrównoważony, nie będzie miało wpływu na wzrost liczby widzów w kinach. Jeszcze nie. Choć mam nadzieję, że kiedyś będzie to wyznacznik tego, czy widz rozważy pójście na taki film, czy nie.

Uważam natomiast, że branża audiowizualna, z racji swojego oddziaływania na budowanie postaw społecznych, nie tylko powinna dążyć do neutralności klimatycznej, ale także wpływać na swoich odbiorców, promując idee i postawy za pomocą tworzonych treści. Film/serial/reklama/teledysk może bowiem skutecznie przybliżać widzom odpowiedzialną postawę wobec środowiska.

Rozmawiała Maja Ruszkowska-Mazerant

Poradnik do pobrania w formie PDF, dostępny bezpłatnie TUTAJ

Szczegółowa Checklista dostępna bezpłatnie TUTAJ

Monika Głowacka

Związana z branżą filmową od 2007 roku tj. od momentu rozpoczęcia prac nad powołaniem w strukturach Urzędu Miasta Łodzi Zespołu ds. Filmu (Łódź Film Commission) odpowiedzialnego za pomoc organizacyjno – administracyjną ekipom filmowym realizującym zdjęcia w Łodzi. Od 2009 r. Łódzki Komisarz Filmowy, obecnie kierownik Wydziału Łódź Film Commission w EC1 Łódź – Miasto Kultury. Od 2010 r. zarządza również pracami Łódzkiego Funduszu Filmowego.

Jest reprezentantką Łódzkiej Komisji Filmowej w lokalnych i międzynarodowych organizacjach branżowych: AFCI (Międzynarodowe Stowarzyszenie Komisarzy Filmowych), Krajowej Izbie Producentów Audiowizualnych, w której przewodniczy sekcji Regionalnych Funduszy Filmowych oraz CineRegio, organizacji zrzeszającej europejskie fundusze filmowe. W tej ostatniej uczestniczy szczególnie w pracach sekcji Green Regio.

Posiada wieloletnie doświadczenie we współpracy z ekipami filmowymi. Propagatorka zielonych rozwiązań na planach filmowych. Współautorka i koordynatorka prac nad dokumentem pt. „Zrównoważona produkcja filmowa i telewizyjna w Polsce i na Słowacji. Zielony przewodnik dla branży audiowizualnej” oraz cyklu szkoleniowego KIPA pn. Laboratorium Zielonej Produkcji Audiowizualnej. Powołała do życia i koordynuje prace nieformalnej grupy pn. „Porozumienie na rzecz zielonej produkcji audiowizualnej – Film dla klimatu”, którą tworzą przedstawiciele rynku audiowizualnego.