Wiadomo, że młodzież to przyszłość narodu. Centrum Edukacji Obywatelskiej specjalnie dla niej opracowało projekt, który pomaga zrozumieć, czym jest dialog i jak szukać odmienności wokół siebie, jak ją akceptować i szanować.

Rok 2008 to rok Europejskiego Dialogu Międzykulturowego. W ramach tego projektu realizują Państwo program „Wspólna przeszłość — wspólna przyszłość”. Czy może Pani o nim opowiedzieć?

W programie edukacyjnym „Wspólna przeszłość — wspólna przyszłość”, przygotowanym w ramach obchodów Roku Dialogu przez Centrum Edukacji Obywatelskiej (CEO) we współpracy z Narodowym Centrum Kultury, młodzi ludzie odkrywają dowody na współistnienie różnych kultur, narodów, grup etnicznych i religii w swoim regionie. Podejmują się opieki nad zabytkami świadczącymi o wielokulturowej przeszłości swojej miejscowości. Przywracają pamięć o miejscach, wydarzeniach i ludziach z nimi związanych.

Informacji o zaniedbanych kirkutach, zniszczonych nagrobkach ewangelickich, opuszczonych synagogach, zapomnianych pieśniach łemkowskich młodzież szuka, szperając w archiwach, słuchając opowieści starszych ludzi i zbierając fotografie. Uczniowie gromadzą dokumentację i starają się zrozumieć kulturę, tradycje, obyczajowość swoich dawnych sąsiadów. Na przygotowanych przez siebie wystawach, stronach internetowych, prezentacjach, wycieczkach opowiadają innym o wielokulturowej przeszłości swojej małej ojczyzny.

Jak to wygląda w praktyce? Oto kilka przykładów. Uczniowie z Miejskiego Zespołu Szkół nr 1 w Będzinie zaopiekowali się cmentarzem na Górze Zamkowej uważanym przez mieszkańców za miejsce, które należy omijać z daleka. Zastanawiali się, jak najlepiej opowiedzieć historię kirkutu. Uznali, że pokażą piękno tego miejsca na zdjęciach. Przygotowali wystawę. Z kolei młodzież z Gimnazjum nr 3 w Zgierzu zaczęła swoją przygodę z programem od przeczytania książki Tereski Torres „Pamiętnik na trzy głosy”. Poznali losy rodziny Szwarców. Ta historia ich zafascynowała. Zwiedzili miasto, podążając śladami jej bohaterów. Postanowili dowiedzieć się więcej o swoich dawnych sąsiadach. Inaczej do tematu podeszli gimnazjaliści warszawscy. Chcą poznać dzieje i tradycje najmniej licznej mniejszości zamieszkującej ziemie polskie — Karaimów. Już nawiązali kontakt z gminą wyznaniową, teraz przeprowadzają wywiady i zbierają dokumentację.

Projekt skierowany jest głównie do uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z całej Polski. Nie jest to krótka, jednorazowa akcja — młodzież podejmuje się działań, które realizuje przez cały rok. Zadaniem uczniów jest nie tylko jak najdokładniejsze zbadanie wybranego obiektu, poznanie jego historii, ale także próba przywrócenia pamięci o ludziach z tym miejscem związanych, ich kulturze, wierze i obyczajach.

Praca nad projektem przybliża młodym ludziom historię ich regionu, staje się inspiracją do dyskusji, osobistych refleksji, innego spojrzenia na otaczający nas świat. Pomaga w poznaniu własnej kultury, odkryciu, że nierozerwalnie ta „własna” kultura splata się z kulturą mniej znaną.
Jeden z uczestników projektu — Krzysztof Gryniuk, uczeń Szkoły Podstawowej w Świerżach — tak o nim powiedział powiedział: „Mieszkam obok cmentarza żydowskiego, stąd wiem, że w Świerżach kiedyś mieszkali Żydzi. Zawsze jednak dziwiło mnie, że nikt nie opiekuje się tymi grobami. Dlatego też myślałem, że nie jest to miejsce tak ważne, jak cmentarz katolicki. Dopiero na zajęciach realizowanych w ramach projektu dowiedziałem się, że dla Żydów jest to miejsce bardziej święte niż synagoga”. Z kolei Michał z Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 4 z Oddziałami Sportowymi w Radomiu po wizycie w Synagodze szczerze zdziwiony poinformował nauczycielkę: „Proszę Pani, Torę czyta się zupełnie z innej strony!”
Aby wspomóc młodzież w ich działaniach, przygotowaliśmy dodatkowe propozycje i atrakcje. Uczniowie mieli okazję wziąć udział w prowadzonych przez doświadczonych animatorów warsztatach, na których nie tylko dowiadywali się, jak przygotować projekt o wielokulturowej przeszłości swojego regionu, ale także ćwiczyli pracę w grupie, komunikację, formułowanie argumentów i prowadzenie dyskusji. Centrum Edukacji Obywatelskiej dzięki współpracy z partnerami zagranicznymi w ramach programu Europa dla Obywateli umożliwiło młodym ludziom nawiązanie międzynarodowych kontaktów z rówieśnikami z Czech, Niemiec, Ukrainy i Izraela, którzy przygotowali podobne projekty w swoich krajach. Jest to okazja do wymiany doświadczeń, podjęcia dialogu z osobami, które łączy wspólna pasja. Na zakończenie programu zorganizowana zostanie konferencja, odbędą się regionalne prezentacje projektów, na których uczniowie pochwalą się swoimi dokonaniami, opowiedzą innym o swoich odkryciach i wysłuchają opinii ekspertów.

Jak ważna jest kultura w rozważaniach o dialogu międzykulturowym? W Państwa projekcie główny nacisk jest położony na zabytki.

Czym jest dialog międzykulturowy? Możemy powiedzieć, że pożądanym efektem spotkania z inną kulturą. To spotkanie nie musi przybierać formy bezpośredniej. Może nastąpić poprzez różnorodne przekazy kulturowe: literaturę, muzykę, film i oczywiście sztukę. W naszym programie takim „interlokutorem” stają się zabytki, pamiątki, obiekty przechowujące w sobie pamięć o dawnych mieszkańcach naszych ziem. To z nimi młodzi ludzie podejmują dialog, uczą się szacunku dla historii, kultury, obyczajów innego człowieka, otwartości wobec odmienności. Działania, które w naszym programie podejmuje młodzież na rzecz wielokulturowych śladów przeszłości mają przygotować ją do spotkania z innością, różnorodnością kulturową obecną we współczesnym świecie.

A jak pojęcie ‘dialogu międzykulturowego’ rozumieją dzieci?

Młodsze dzieci rozumieją dialog międzykulturowy w sposób oczywiście nieco uproszczony i dosłowny. Gdy poprosiliśmy grupę uczniów szkół podstawowych o graficzne przedstawienie tego pojęcia, najczęściej rysowali oni troje ludzi — ciemnoskórego, skośnookiego i białego — rozmawiających ze sobą lub podających sobie dłonie. Dla dzieci kultura, w której żyją, jest monolitem, pojęciem jeszcze abstrakcyjnym. Jednocześnie widzą potrzebę życia w zgodzie, w pokoju — jest to dla nich ważne. Na ich rysunkach ludzie podający sobie dłonie w geście pojednania wyglądają na szczęśliwych. Starsza młodzież identyfikuje dialog międzykulturowy głównie z potrzebą rozmowy o osobach i z osobami, które są wykluczone społecznie, ze względów kulturowych, religijnych, seksualnych itp. Kultura staje się dla nich bardziej indywidualna i różnorodna. Widzą potrzebę dialogu prowadzącego do aktywnej akceptacji, do otwartości na inność i różnorodność.

W naszym programie nie zamierzamy pokazywać dialogu międzykulturowego jako hasła mającego swój początek i koniec, chcemy za to pokazać ciągłość współistnienia kultur, różnorodność, płynność i bezgraniczność. I udowodnić, że dialog staje się niezbędnym elementem funkcjonowania w każdym środowisku, w którym współistnieją różne tożsamości kulturowe.

Jakie było od początku i jakie jest teraz zainteresowanie Państwa programem?

W projekcie uczestniczy około 100 szkół z całej Polski. Czy to dużo? Projekt nie jest łatwy i niewielu nauczycieli ma odwagę, chęć i energię, by podjąć się dodatkowej pracy z młodzieżą. Temat wielokulturowej przeszłości naszego kraju, dialog na poziomie lokalnym często nadal bywa bardzo trudny. W swojej pracy młodzież odkrywa zaniedbane, zapomniane obiekty, przemilczane historie, bolesne wspomnienia. Temat losów Żydów, historii Romów, dziejów dawnych niemieckich mieszkańców nie jest popularny w szkole. Dlatego tak bardzo cieszy nas, że znaleźli się pedagodzy i młodzież, którzy odważyli się przystąpić do projektu i swoimi pracami dają przykład innym.

W ramach programu organizują Państwo konkurs dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych na projekt dotyczący dialogu międzykulturowego. Proszę powiedzieć coś więcej o konkursie.

W ramach programu został ogłoszony również konkurs na reklamę społeczną promującą ideę dialogu międzykulturowego. Zadaniem młodzieży było stworzenie własnego, oryginalnego komunikatu dotyczącego dialogu międzykulturowego i niekonwencjonalnego zaprezentowania go za pomocą takich form, jak jednominutowy film lub spot radiowy, fotokomiks, plakat, ulotka czy wlepka. Otrzymaliśmy ponad 110 prac z całej Polski. Wyróżniliśmy 20 z nich — te, które zaskoczyły nas pomysłowym, oryginalnym hasłem i bardzo ciekawą oprawą plastyczną. Pierwsze miejsce zajęła animacja pt. „Du ju łona tok ebaut?”, w której autorka z Kędzierzyna-Koźla w syntetycznej formie zaprosiła odbiorcę do rozmowy ponad podziałami ze względu na religię, kolor skóry czy tożsamość seksualną. Wyróżnione prace prezentowane są na stronach internetowych http://www.ceo.org.pl/wpwp oraz http://www.dialog2008.pl.

Przed nami jeszcze festiwal on-line. Czy to znaczy, że w październiku zapraszają Państwo do Internetu?

Na początku października zapraszamy wszystkich do udziału w wirtualnym festiwalu. Powstanie specjalna strona internetowa, dzięki której młodzi ludzie będą mogli wymienić się doświadczeniami na forum dyskusyjnym, porozmawiać z ekspertami na czacie, wziąć udział w grach on-line oraz konkursach, obejrzeć swoje relacje i filmy. Festiwal odbędzie się w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa, organizowanych przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków we współpracy z CEO. Przygotowujemy wiele niespodzianek. W wirtualnej przestrzeni będzie można spotkać ciekawych ludzi, porozmawiać z przedstawicielami mniejszości narodowych i etnicznych zamieszkujących nasz kraj, dowiedzieć się od historyków sztuki wszystkiego na temat zabytków wielokulturowej Polski, porozmawiać z przedstawicielami instytucji walczącymi o prawa uchodźców.

Warto w październiku śledzić informacje na stronie http://www.ceo.org.pl/wpwp i nie przegapić festiwalowego dnia. Wszystkich zainteresowanych dialogiem między kulturami serdecznie zapraszamy!