logo_esk2016_polska

Inicjatywa Europejskiej Stolicy Kultury wydaje się być najbardziej rozpoznawalnym wspólnym przedsięwzięciem kulturalnym krajów członkowskich. Doskonale znane są imprezy o zasięgu światowym, takie jak festiwale filmowe (w Cannes, Berlinie, Wenecji), muzyczne (w Glastonbury, Roskilde, Eurowizja), teatralne (w Avignonie, Edynburgu) czy imprezy artystyczne (w Wenecji, Paryżu, Londynie, Bazylei), ale żadna z nich nie ma charakteru ściśle wspólnotowego. Europejska Stolica Kultury, której inicjatorką była Minister Kultury Grecji — Melina Mercouri, od swego początku w 1985 roku pomyślana została jako propozycja wymiany i wspierania kultury w obrębie Unii Europejskiej.

Inicjatywa ta skazana była na wygraną, bo założone przez nią cele sprawiają, że korzyści czerpią wszyscy w niej uczestniczący. Jest ona niejako naturalną fazą w procesie integracji europejskiej, która rozpoczęła się na polu gospodarczym (Europejska Wspólnota Węgla i Stali), a dziś integruje państwa i narody we wszystkich dziedzinach. W obecnych czasach kultura stała się czynnikiem kształtującym świadomość Europejczyka równoważnym gospodarce, ekonomii i polityce. Konieczne stało się zadbanie o zrozumienie i wymianę kulturową, o wzajemne poznawanie i rozpoznawanie się w kulturze. Bogactwo kulturowe państw i narodów europejskich może się w ten sposób ujawnić i przyczynić się do lepszego wzajemnego zrozumienia. Obywatele państw członkowskich mogą poznać specyfikę kraju i miasta, które zdobyło tytuł Europejskiej Stolicy Kultury i w którym odbywają się imprezy, ale także dzięki nim poczuć się członkami tej samej wspólnoty. Często mówi się dziś o europejskiej wartości dodanej, którą powinny realizować imprezy w Europejskiej Stolicy Kultury. Jest to ten rodzaj współpracy, która wykracza poza lokalne, regionalne czy narodowe zainteresowania. Możliwa staje się ona tylko wtedy, kiedy realizowane projekty są oparte na wymianie doświadczeń i myśli na poziomie europejskim. Z tego powodu cele stawiane miastom konkurującym w otrzymaniu tytułu ESK mają charakter ponadnarodowy. Szczególnie istotne jest, aby zachowując własny charakter, pokazać powiązania i przynależność do Europy.

Jak wspomniałem, inicjatywa ESK sięga jeszcze lat 80. i początkowo miała charakter międzyrządowy, a wyboru Europejskiego Miasta Kultury, jak ono się wtedy nazywało, dokonywali przedstawiciele państw członkowskich (ministrowie kultury), głosując na zasadzie jednomyślności. Po 1999 roku zmieniono procedurę i zaangażowano w nią Radę Europejską, Parlament, Komisję Europejską i Komitet Regionów. Wraz z programem „Kultura 2000” Europejskie Miasta Kultury przekształcono w Europejskie Stolice Kultury, a po rozszerzeniu Unii postanowiono wybierać do tego tytułu po dwa miasta — jedno z „nowych” i drugie ze „starych” państw członkowskich. Nowe warunki sprawiły, że trzeba było nieco zreformować projekt i zmienić procedury nominacji miast. Pomógł w tym specjalny raport Komisji ds. Kultury, Młodzieży, Edukacji, Mediów i Sportu, którego sprawozdawcą był Michel Rocard. Ostatecznie jego wskazania zastosowano w 2006 roku, określając działania związane z Europejską Stolicą Kultury w latach 2007–2019. Od tej pory organizowane są wewnątrznarodowe konkursy, a aplikacje oceniane są przez panel specjalistów złożony z ekspertów wytypowanych zarówno przez instytucje europejskie, jak i przez zainteresowany kraj członkowski.

Pierwsze kroki w procedurze konkursowej na Europejską Stolicę Kultury w 2016 roku już zostały poczynione. W dniach 26 i 27 stycznia br. w Krakowie miały miejsce Dzień Informacyjny oraz warsztaty przeznaczone dla kandydujących miast, a 5 maja podobny dzień zorganizowano w siedzibie Komisji Europejskiej w Brukseli. W czwartym kwartale obecnego roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosi konkurs o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Termin składania wniosków aplikacyjnych to trzeci kwartał roku 2010. Następnie odbędzie się posiedzenie panelu ekspertów i preselekcja, polegająca na wyłonieniu kilku najlepszych kandydatur. Powstanie wówczas także raport wskazujący na możliwe zmiany w planach proponowanych przez miasta. Wreszcie w trzecim kwartale 2011 roku zostanie przeprowadzona ostateczna selekcja. Po uszczegółowieniu i poprawieniu wniosków miasta zaprezentują swoją kandydaturę panelowi specjalistów i będą oczekiwać na wynik. Po wyborze swojego kandydata Polska powiadomi instytucje europejskie, a Parlament Europejski wyda opinię na temat nominowanego miasta. Po całej procedurze w drugim kwartale 2012 roku ministrowie kultury krajów członkowskich, zapoznawszy się uprzednio z rekomendacją Komisji Europejskiej wynikającą z raportu panelu ekspertów oraz opinii Parlamentu Europejskiego, podejmą ostateczną decyzję.

Jak wynika z powyższego, do przygotowania wniosków nie zostało już dużo czasu i na poważnie należałoby wziąć się do pracy. Aplikacje muszą zostać przygotowane w dwu językach — angielskim i polskim, a następnie zostać wysłane do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które konkurs organizuje. Ministerstwo prześle kopie wniosków do ekspertów, którzy poddadzą je ocenie, na którą miasta też mają wpływ, dzięki możliwości półgodzinnej prezentacji w czasie pierwszego posiedzenia panelu ekspertów.

Jeśli miasta przejdą preselekcję, będą miały 9 miesięcy na przygotowanie szczegółowego programu wydarzeń związanych z rokiem 2016. I ponownie, jak w etapie pierwszym, będą musiały przesłać uszczegółowione wnioski oraz przedstawić kandydatury w czasie posiedzenia. Procedura ostatecznego wyboru jest wzbogacona o wizyty ekspertów w miastach kandydackich.

Na zakończenie jeszcze kilka słów o sprawach dotyczących finansowania przedsięwzięcia. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że w kosztach uczestniczy samo miasto, ale także władze regionalne i centralne. Jedynym bezpośrednim wsparciem z Unii Europejskiej jest nagroda im. Meliny Mercouri przyznawana miastu zwycięzcy, która w latach 2007–2013 wynosi 1,5 mln euro. Oczywiście nie znaczy to, że nie można korzystać z innych środków europejskich dostępnych za pomocą programów unijnych. Jest ich cała paleta (np. Kultura 2007–2013, Media 2007–2013, Młodzież w Działaniu, Europa dla Obywateli) i dobre ich wykorzystanie na pewno będzie jednym z istotnych elementów w procesie konkursowym. Wydaje się, że strona biznesowa całego projektu jest niemal równie istotna jak jego strona merytoryczna. Nie da się bowiem zrealizować nawet najbardziej ambitnych planów artystycznych, jeśli nie zapewni się im prawidłowego finansowania.

Opracowano na podstawie broszury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pt. „Europejska Stolica Kultury Polska 2016. Krok po kroku”, której tekst opracowały Joanna Sanetra-Szeliga i Agata Etmanowicz.

Tekst: Artur Zaguła