Tradycyjne umiejętności twórcze połączone z rozwijaną indywidualną kreatywnością są niezwykłą szansą dla artystów, rzemieślników, a także przedsiębiorczego otoczenia ich warsztatu, już istniejącego lub z potencjałem do powstania. Podstawowym elementem procesu jest budowanie świadomości na temat szans i możliwości, zarówno indywidualnych artystów i twórców, jak i współpracy wewnątrz- oraz międzysektorowej - w tym dążenia do uzyskania przewagi rynkowej poprzez osiąganie wysokich walorów jakościowych i estetycznych produktów. Dorobek kulturowy i etniczny wsi - inspiracja tradycyjną sztuką ludową i naturą - pojawiają się jako atut w konkurencji z ubogim i mało atrakcyjnym wzornictwem masowym.

Pozwala to na rehabilitację tożsamości, zgodnej z paradygmatem kulturowo-społeczno-ekonomicznym realizowanym m.in. przez Unię Europejską oraz Organizację Narodów Zjednoczonych.
Konsumenci z obszarów miejskich coraz częściej wybierają artykuły unikatowe, tworzone ręcznie lub tradycyjnymi technologiami rzemieślniczymi przez twórców i producentów ludowych. Istotnym elementem przy wyborze artykułów staje się czynnik etyczny odnoszący się zarówno do materiałów, jak i osoby twórcy, jego sytuacji ekonomicznej, miejsca pochodzenia, historii związanej z miejscem. Świadomi konsumenci wybierają produkty z linii ekologicznych, wspierających zrównoważony rozwój oraz ginące zawody.

Rynek polski, w tym rynek obszarów wiejskich, potrzebuje znaczącego wzrostu konkurencyjności dla ogólnie pojętej poprawy jakości życia. Ma ona szansę nastąpić przez stymulowanie i wykorzystanie nisz gospodarczych, takich jak tradycyjne wzornictwo wzbogacone o elementy proekologicznych technologii, świadomie wspierające zrównoważony rozwój poprzez np. ponowne wykorzystanie surowców oraz energooszczędne rozwiązania i zastosowanie zasad inspirowanych procesami ekologicznymi.

Polskie i europejskie wzornictwo przemysłowe może oferować transfer wiedzy, wymianę doświadczeń, wspólne poszukiwania, inspirację i współpracę przy projektowaniu mebli, przedmiotów użytkowych, biżuterii, odzieży, pamiątek, grafiki użytkowej, ozdobnych i użytkowych wyrobów papierniczych. Celem może być na przykład wspieranie promocji oraz tworzenie identyfikacji wizualnej i reklamy dla okolicznych gospodarstw agroturystycznych czy producentów lokalnych wyrobów (spożywczych i innych), na które istnieje popyt w miastach w Polsce i za granicą.

Znaczący wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw w wieku innowacji i kreatywności (rok 2009 został ogłoszony przez Unię Europejską „Rokiem Innowacyjności i Kreatywności”) może zdecydowanie wyniknąć z lansowania i zaspokajania popytu na proekologiczny styl życia, którego przewodnim i modnym elementem może stać się ekodesign. Długofalowe planowanie, proces budowania podstaw dla tej konkurencyjności — edukacji, rozwijania przedsiębiorczości, umiejętności, internalizacji procesu cyklu przedsiębiorczości — otwiera możliwość stworzenia sektora gospodarki o szansach długofalowego przetrwania z wzbogacającym, twórczym, atrakcyjnym zatrudnieniem oraz poszanowaniem tradycji, dziedzictwa i środowiska naturalnego.

Zrównoważony rozwój, ekologia i ekodesign
„Trwały i zrównoważony rozwój jest to rozwój oparty na racjonalnym gospodarowaniu zasobami kulturowymi i przyrodniczymi w skali lokalnej i globalnej, które są wyczerpalne, nieodnawialne lub mają ograniczoną zdolność samoodtwarzania i odbudowywania się. W trwałym i zrównoważonym rozwoju pojęcie dobrobytu mierzy się skalą posiadania zasobów kulturowych, przyrodniczych a w dalszej konsekwencji — posiadania kapitału ludzkiego, który determinuje przetrwanie cywilizacji nie tylko w skali lokalnej ale również w globalnej. Przeciwieństwem rozwoju równoważonego jest rozwój ekspansywny, charakterystyczny dla krajów wysokorozwiniętych lub rozwijających się. W rozwoju ekspansywnym dobrobyt mierzony jest ilością posiadania dóbr materialnych i osiągnięciem konkretnych wyników ekonomicznych np. w skali danego kraju. Dotyczy to przede wszystkim krajów kapitalistycznych, w których często występuje demokracja przedstawicielska. W rozwoju ekspansywnym charakterystycznym zjawiskiem jest nieracjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi i kulturowymi, w wyniku czego ulegają stopniowej degeneracji. Zanikanie tychże zasobów powoduje stopniowe zubożanie wartości i degenrację społeczeństwa”.
(Wikipedia — http://pl.wikipedia.org/wiki/Trwały_i_zrównoważony_rozwój).

Zrównoważenie nie jest rzeczą, nie dotyczy po prostu efektywnych technologii i technik. Dotyczy życia — procesów życiowych zachodzących w lasach, społecznościach, ludziach, biznesach, grzybach i niedźwiedziach polarnych. Należy zapewnić im długofalową żywotność. Jest to proces wzajemnych relacji proces, w którym organizmy żywe wspierają cały system i są przez niego wspierane. Pojedyncze obiekty — budynki, dzieła sztuki, przedmioty mogą istnieć w odosobnieniu, ale stają się znaczącą częścią jedynie wówczas, gdy pojmowane są jako żyjąca tkanina lub żyjąca materia miejsca.
(Według Eco-Design Institute — http://www.ecodesign.org)

System ekodesignu można porównać do systemu ekologicznego, który jest zbiorem elementów i czynników mających na siebie wzajemny wpływ — przedmiotów, organizmów, maszyn, procesów, pomysłów, a także organizacji, które wchodzą we wzajemne interakcje. Pokazuje także, jak system ekodesignu współpracuje z innymi systemami. Zasady i główne pojęcia w ekologii, które opisują wzory, według których natura podtrzymuje życie, które mogą być wdrażane jako koncepjce eko-designu to:
— sieci,
— systemy inkubacji,
— cykle,
— przepływy,
— rozwój,
— dynamiczna równowaga.

Z kolei ekologiczne podejście systemowe powodujące zmiany percepcji przydatne w procesie ekodesignu to:
— od części do całości,
— od przedmiotów do związków,
—  od wiedzy obiektywnej do wiedzy kontekstualnej,
— od ilości do jakości,
— od struktury do procesu,
— od zawartości do wzorów.
(Na podstawie http://www.ecoliteracy.org).

Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości
Ekodesign niesie ze sobą ogromny potencjał przyczyniający się do rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. Dzieje się to dzięki tworzeniu systemu edukacji, budowaniu świadomości prowadzącej do rozwoju indywidualnej przedsiębiorczości we wszystkich obszarach cyklu projektowania–produkcji–dystrybucji, co w efekcie prowadzi do powstania sektora.

Ekodesign jest elementem ekonomii kreatywnej, a jego konkurencyjność wynika ze ścisłego związku z trwałym zrównoważonym rozwojem. Wynika z głębokiej inspiracji i tradycji, a wspierany — w wieku powrotu do poszanowania środowiska naturalnego, rehabilitacji tradycji i powrotu do etycznej, wartościowej produkcji — ma szansę odnieść ogromny sukces. Tworzenie map sektora ekodesignu, jego propagowanie, organizowanie targów, sieci — lokalnych, regionalnych, narodowych, ponad- i międzynarodowych, stworzenie rynku publikacji na jego temat, tworzenie komórek, wydziałów edukacyjnych i badawczych w szkołach i na uczelniach, a także w innych placówkach prowadzących i wspierających działania edukacyjne, będzie dodatkową pomocą w jego rozwoju.

Ekodesign, jako wzornictwo wspierające życie, ułatwiające je i wzbogacające, niesie głębokie przesłanie poprawy jakości życia, kierowane do projektantów i konsumentów. Projektanci stopniowo będą mieli szansę stawać się edukatorami i konsultantami w dziedzinie ekodesignu.
Ekodesign poprzez inspirowanie nowego trendu i mody na niego jako wzornictwo i styl życia z pewnością może wpłynąć na wykreowanie popytu wśród potencjalnych pracodawców. Ekodesign może przyczynić się do „rewitalizacji społecznej” — zapobiegania wykluczeniu, podniesienia statusu materialnego, otwierania szans i perspektyw rozwoju, przekazywania z pokolenia na pokolenie tradycji, podnoszenia walorów obiektów turystycznych, podtrzymywania ekologicznego tryby życia, badań i rozwoju nad kreatywnością, technologiami w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
(Na podstawie Agendy 21 — http://pl.wikipedia.org/wiki/Agenda_21).

Przykłady dobrych praktyk ekodesignu z Polski, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii
1. Klasyczne wzornictwo przeżywa obecnie moment transformacji. Zgodnie z tym, co pisze w swoim artykule pt. „Przetwory” Agnieszka Rodowicz (Wysokie Obcasy z 23 lutego 2008 r., str. 52–56): „Rola projektanta się zmienia. Dzisiaj, kiedy rzeczy jest coraz więcej, nie chodzi już o wymyślenie krzesła — mówią Zosia Strumiłło i Ania Łoskiewicz z Beza Projekt, autorki m.in. lamp […] — wyzwaniem jest nadanie mu nowej formy i funkcji. Im dłużej przedmiot nie trafia na śmietnik, tym lepiej dla środowiska — dla dziewczyn z Bezy to ważny aspekt recyklingu. I dodają: — Przedmioty zmieniają się z nami: dorastają, starzeją się i dzięki temu zyskują indywidualny rys. Są nasze, oswojone. Niosą w sobie dużo więcej emocji i historii niż rzecz całkiem nowa. W Polsce sentymentalny aspekt recyklingu ma jednak trochę inny kontekst”.
Polska sztuka ludowa została odkryta na nowo w designie mebli, zasłon, akcesoriów, w tym m.in. w asortymencie inspirowanym motywami ludowymi firmy MOHODESIGN (http://www.mohodesign.com/produkty).

2. Ciekawym przykładem dobrych praktyk ze Stanów Zjednoczonych może być przyjazne ekologicznie projektowanie graficzne realizowane przez Mary Wagner (http://www.mwecodesign.com/ecodesign). Projektantka przedstawiając swoją ofertę, pisze, że bierze pod uwagę cykl życia wykorzystywanych materiałów oraz stron internetowych, wypracowując rozwiązania, które kreatywnie maksymalizują potencjał środków, są łatwe w utrzymaniu oraz prawdziwie przydatne użytkownikom.
„Mary Wagner Design” jest przykładem firmy, certyfikowanej przez Co-op America jako „Zielona Firma”, która inwestuje w dobro społeczności i środowisko, oferując zniżki za usługi dla organizacji pozarządowych oraz sieć wysokiej jakości zasobów. Firma współpracuje z firmami utrzymującymi strony internetowe, które używają serwerów oszczędzających energię oraz korzystających z jej alternatywnych źródeł. W firmie takiej drukarki mają nietoksyczne tonery, tusz na bazie soi, i używany jest papier produkowany z papieru odzyskanego lub w którym wykorzystano włókna alternatywne.


Przykład projektowania ekologicznej identyfikacji firmowej (autorka: Mary Wagner Design).


Przykład projektowania ekologicznej identyfikacji firmowej dla Project U.S.E.
(autorka: Mary Wagner Design).

3. Interesującym przykładem ekowzornictwa, w tym ludowego (etnicznego), jest asortyment oferowany w sklepie internetowym „Etsy.Inc” (http://www.etsy.com), w tym autorstwa „Pippi & Beryl Ethnic & Eco Design”. Etsy.Inc jest internetowym „targiem” — firmą i społecznością, gdzie sprzedawane są ręcznie wyrabiane, sprzyjające środowisku produkty.
Stronę sklepu, w którym prezentowana jest kolekcja Pippi & Beryl Ethnic & Eco Design otwiera motto projektantki Pippi Beryl: „Wabi Sabi”. Wyjaśnia ona, że pochodzi ono z japońskiego i oznacza uczenie się doceniania nieperfekcyjnego piękna życia na ziemi. „Moja miłość dla Wabi Sabi, moje oczarowanie egzystencją na tej planecie, moja ciekawość dla poszukiwania tego, co nieznane i tajemnicze, zawsze mnie motywują. Staram się zaopatrywać mój sklep w przedmioty i dzieła sztuki, które odzwierciedlają tę pasję.”
W sklepie Pippi & Beryl Ethnic & Eco Design można znaleźć tkaniny, torby, pokrowce na poduszki i inne wyroby.


Produkt wzorowany na motywach ludowych ze sklepu/spółdzielni Etsy.com.


Etsy.com oferuje szeroki asortyment wyrobów rękodzielniczych inspirowanych naturą i wykorzystujących lub imitujących rośliny i owoce.


Opaska na włosy zaprojektowana z wykorzystaniem motywów roślinnych (Etsy.com).



Torebki na prezenty, przeznaczone do ponownego użycia (Etsy.com).

4. Przykładem dobrych praktyk wspierania ekodesignu są Targi „Eco-Design Fair” w Wielkiej Brytanii (http://www.ecodesignfair.co.uk), które po raz pierwszy zostały zorganizowane w 2004 roku przez artystę pracującym z wtórnymi tekstyliami — Louise Kamara. Celem była promocja i publiczna sprzedaż produktów projektowanych w duchu zrównoważonego rozwoju.
Targi zostały pomyślane tak, by prezentować produkty tworzone z szacunkiem dla środowiska w atrakcyjnym i łatwo dostępnym otoczeniu. Oprócz organicznych produktów spożywczych i kosmetyków oferowane są przedmioty użytkowe, ponieważ obecnie przyjazne środowisku wzornictwo staje się bardzo popularne i modne. Produkty sprzedawane na targach to między innymi atestowana odzież organiczna, farbowane barwnikami roślinnymi buty, wykonane z materiałów przyjaznych środowisku przedmioty użytku domowego, torby, poduszki, biżuteria, ceramika, oświetlenie, meble, artykuły papiernicze z odzyskiwanych surowców wtórnych, alternatywne technologie, drewniane zabawki i przybory, kartki okolicznościowe, a także informacje dotyczące bardziej sprzyjającego środowisku stylu życia.

Uwarunkowania zastosowania materiałów ekologicznych
bądź materiałów ulegających biodegradacji
(Na podstawie Ecodesign resource — http://ecodesign.lboro.ac.uk/index.php?section=83¤tsubsection=83).
W odniesieniu do materiałów stosowanych w ekowzornictwie istnieją rożne strategie. W przypadku każdego projektowanego produktu istnieją inne wymagania co do stosowanych tworzyw oraz różne opcje dokonywania wyborów pod kątem środowiskowym. Przy dokonywaniu selekcji materiałów powinno się pamiętać o podstawowych zasadach:
— Używaj możliwie najmniejszej ilości materiału/tworzywa.
— Jeśli to możliwe, używaj materiału/tworzywa odnawialnego.

W kwestii stosowania tworzyw kluczowym dokumentem jest RoHS (http://pl.wikipedia.org/wiki/RoHS) — unijna dyrektywa Restriction of Hazardous Substances (2002/95/EC) z 27 stycznia 2003 roku, obowiązująca od 1 lipca 2006 roku. W Polsce została ona wprowadzona Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 27 marca 2007 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących ograniczenia wykorzystywania w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym niektórych substancji mogących negatywnie oddziaływać na środowisko (DzU z 2007 r. nr 69, poz. 457). Celem wprowadzenia dyrektywy jest zmniejszenie ilości substancji niebezpiecznych przenikających do środowiska z odpadów elektrycznych i elektronicznych. Zamysłem ustawodawców było, aby dyrektywy odzwierciedlały czas życia produktów, do których się odnoszą. Dyrektywa RoHS nie jest dyrektywą „nowego podejścia” (new approach), tzn. że towary nie wymagają ogólnego systemu oceny zgodności (oznakowania CE). Opisuje natomiast, jakich materiałów powinno się unikać w projektowaniu.

Materiały/tworzywa biodegradowalne mogą rozkładać się na mniejsze cząstki (http://ecodesign.lboro.ac.uk/index.php?section=244), mogą być naturalne lub syntetyczne. Obecnie materiałów biodegradowalnych używa się do produkcji toreb, sztućców, długopisów, odzieży, kart kreadytowych, opakowań dla żywności, folii rolniczych, saszetek na herbatę, filtrów do kawy, pieluch i serwetek. Jedną z kluczowych kwestii jest rozpoznawanie, czy rzeczywiście ulegną one degradacji, bowiem materiały często muszą przechodzić przez szczególny zestaw warunków środowiskowych. Potrzebna jest wiedza konsumentów na temat zdolności tworzyw do biodegradacji. Projektani i producenci powinni sporządzić „czarną listę” tworzyw toksycznych i niezdolnych do biodegradacji. Obecnie powszechnie dostępne stają się tworzywa do niedawna „alternatywne”. Wśród tych, które mogą zmienić produkt w bardziej przyjazny środowisku znajdują się m.in. skóra, wełna, odzyskane metale, bioplastik, produkty drewniane, papier, konopie, tektura, ceramika i szkło, kamienie i łupki, ekologiczne wybielacze i barwniki, ekologiczne tusze i plastiki.
(Na podstawie http://www.biothinking.com/materials.htm).

Europejska Ekoetykietka (European Eco-label)
Identyfikacja produktów jako ekologicznych odbywa się między innymi poprzez przyznawanie Europejskiej Ekoetykietki, którą jest logo z motywem kwiatu. Celem jest pomoc konsumentom w dokonywaniu wyborów na korzyść wyrobów o zmniejszonym złym oddziaływaniu na środowisko. Producenci mogą ubiegać się o tę etykietkę z własnego wyboru, ponieważ nie jest ona obowiązkowa (http://europa.eu.int/comm/environment/ecolabel/index_en.htm).
Pytania i odpowiedzi na temat Ekoetykietki znajdują się na stronie: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/08/512&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en.

Podsumowanie
Połączenie tradycyjnego wzornictwa ludowego z ekologicznym podejściem do materiałów, procesu projektowania, produkcji oraz dystrybucji, przy wsparciu merytorycznym i edukacyjnym oraz wymiany wiedzy na płaszczyźnie regionalnej, narodowej i ponadnarodowej, ma szansę uczynić z ekodesignu obszarów wiejskich wysoce konkurencyjną gałąź wzornictwa, inspirującą trendy, modę, styl życia, eksport, rozwój przedsiębiorczości, w rezultacie prowadzące do poprawy jakości życia, zachowania dziedzictwa kulturowego, rehabilitacji tożsamości, oraz poprawę warunków ekonomicznych obszarów wiejskich. W wieku przemian ekonomiczno-społecznych tracą one tradycyjną „służebną” rolę producentów żywności, na rzecz rozwoju agroturystyki, turystyki ekologicznej oraz twórczości. Podnoszenie jakości estetyki wzorów może sprawić, że ekodesign obszarów wiejskich stanie się ogromnie pożądanym i wręcz elitarnym sektorem małej i średniej przedsiębiorczości.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Materiały związne z projektem "Agroarte - promocja aktywności zawodowej na obszarach wiejskich - twórczość ludowa i rzemiosło artystyczne - edycja 1".
Tekst pochodzi z "Poradnika twórcy przedsiębiorczego".