Ekonomia społeczna staje się ostatnio tematem modnym i szeroko komentowanym. Z jednej strony to w Polsce aż 100 000 różnorakich przedsięwzięć gospodarczych – z drugiej zaś strony, to miejsca pracy dla blisko 600 000 osób.

Ekonomia społeczna w szczególny sposób włącza się w rozwiązywanie problemów lokalnych. To nie tylko działania gospodarcze – ale i kulturalne, naukowe – a także działania, które mobilizują społeczności i budują silne więzi międzyludzkie.

Podstawową cechą podmiotów ekonomii społecznej która tworzy wspólny mianownik dla wszelkich podmiotów ekonomii społecznej jest prymat działania na rzecz ludzi (członków, podopiecznych) nad maksymalizacją zysku. Oznacza to, że dla jednostek ekonomii społecznej istotne znaczenie – obok celu gospodarczego – ma misja społeczna.
Pojęcie ekonomii społecznej jest bardzo szerokie a jednocześnie różnie rozumiane. Aby je dobrze zrozumieć, warto opisać instytucje stanowiące podstawę tego pojęcia – tzw. przedsiębiorstwa społeczne.
    
Najbardziej popularna i często stosowana definicja przedsiębiorstwa społecznego została sformułowana przez pracowników europejskiej sieci badawczej EMES (http://emes.net/index.php?id=2)
Według niej, za przedsiębiorstwo społeczne, uznaje się działalność o celach głównie społecznych, której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę, a nie w celu maksymalizacji zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców czy też właścicieli. Ponadto cechami przedsiębiorstwa społecznego jest prowadzenie działalności w sposób ciągły, regularny w oparciu o instrumenty ekonomiczne;

Warto jednakże zaznaczyć, że takie przedsiębiorstwo nie działa w oderwaniu od realiów rynkowych. Przedsiębiorstwo społeczne ponosi, tak jak każde inne przedsiębiorstwo ryzyko ekonomiczne.

Najlepszym, klasycznym wręcz przykładem przedsiębiorstwa społecznego jest spółdzielnia socjalna. Spółdzielnia jest zrzeszeniem osób, łączących się dobrowolnie dla zaspokojenia wspólnych dążeń i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadanie autonomicznego i kontrolowanego demokratycznie przedsiębiorstwa. Spółdzielnia socjalna to szczególny typ przedsiębiorstwa, gdzie osoby fizyczne zagrożone wykluczeniem społecznym (w tej kategorii zarówno zalicza się m.in. osoby bezrobotne, bezdomne jak i niepełnosprawne) wspólnie, opierając się na wzajemnej pracy i zaufaniu podejmują działania zmierzające do znalezienia sobie pracy właśnie poprzez założoną spółdzielnię. Tak więc, sami nie tylko działają, sami sobie znajdują pracę i pole do działania ale też sami własną inicjatywą oraz wspólnym doświadczeniem rozpoczynają nowe życie. Celem, bowiem spółdzielni socjalnej jest nie tylko zysk, ale też wspólne wyjście z problemów, które ci ludzie napotkali na swej drodze. Jako przykład można wskazać skierniewicką spółdzielnię socjalną „Madea” zawiązaną przez bezrobotne kobiety. Członkinie tej spółdzielni zawiązały przedsiębiorstwo, które prowadzi salę zabaw dla dzieci. Korzystając ze swoich doświadczeń (większość z pań, zakładających spółdzielnię to mamy) stworzyły bezpieczny i przytulny plac zabaw dla maluchów. Wspólne działanie pozwoliło na realizację marzeń o własnym biznesie a wzajemna pomoc było drogą do sukcesu.

Ciekawych przykładów spółdzielni socjalnych jest w Polsce wiele- prowadzą działalność prawie we wszystkich sferach życia gospodarczego. Często, ze względu na różne rodzaje doświadczeń tych ludzi, w ramach jednej spółdzielni socjalnej, zajmują się jednocześnie różnymi usługami.  Przykładem może być łódzka spółdzielnia socjalna „Złota Rączka” która w swojej ofercie posiada zarówno usługi budowlane, sprzątające ale też opiekuńcze dla osób starszych i chorych.

Poza wymienionymi już spółdzielniami socjalnymi, w Polsce przedsiębiorstwa społeczne to bardzo duża i silna grupa podmiotów. Są to między innymi: organizacje spółdzielcze i spółdzielnie pracy, czyli ponad 13 tysięcy podmiotów, które reprezentują bardzo różne formy działalności od spółdzielni mieszkaniowych, poprzez spółdzielnie spożywców, aż po spółdzielnie uczniowskie, Ponadto do sektora ekonomii społecznej zaliczana jest bankowość spółdzielcza obejmująca około 5 tysięcy placówek i która posiada ponad 5% aktywów sektora bankowego.

Przesłanki wyżej wskazanej definicji spełniają także spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK), które aktualnie zrzeszają ponad milion członków i stale się rozwijają.

Warto również zaznaczyć, iż do tego pojęcia należą również towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, – łącznie w Polsce istnieje 8 towarzystw, a ich udział w rynku ubezpieczeń sięga 0,5%.

Szczególną rolę w sektorze ekonomii społecznej odgrywają organizacje pozarządowe, działające w formie stowarzyszeń oraz fundacji, których jest ponad 40 tys. i zatrudniają około 1% wszystkich zatrudnionych w gospodarce.

Tutaj warto zwrócić uwagę na to, że pojęcie organizacji pozarządowych oraz podmiotów ekonomii społecznej nie jest pojęciem tożsamym. Często te dwa obszary są rozumiane, jako jedna i ta sama kategoria, podczas gdy takiego znaku równości nie należy czynić.

Podmioty ekonomii społecznej obejmują często organizacje pozarządowe, ale tylko takie, które prowadzą działalność gospodarczą lub odpłatną działalność statutową. Organizacje, prowadzące działalność nieodpłatną, w ogóle do kategorii ekonomii społecznej należeć nie będą.
Czym więc są fundacje i stowarzyszenia? Jaka jest miedzy nimi różnica?

Tym, co odróżnia głównie fundację od stowarzyszenia jest podstawa powołania. W wypadku stowarzyszenia liczy się, bowiem przede wszystkim czynnik ludzki- czyli minimum 15 członków założycieli. Osoby te wspólnie gromadzą się wokół wspólnego im celu na rzecz którego będą pracować w ramach struktur stowarzyszenia.
W wypadku fundacji- fundator, przeznaczając określony kapitał na rozpoczęcie działalności przez fundację, aktem założycielskim (lub w wypadku powołania fundacji testamentem) powołuje fundację.

Reasumując podmioty ekonomii społecznej to bardzo duża i wielobarwna struktura. Właśnie dzięki temu może ona nieść pomoc wszystkim, którzy tego potrzebują a także wpływać na rozwój społeczeństwa obywatelskiego.

Tekst: Katarzyna Plewka